Mütercim tercümanlık becerilerinin dilbilimsel ve bilişsel yönleri

Abstract

Çok disiplinli bir bilim dalı olan çeviri; sosyoloji, psikoloji, bilgisayar bilimleri, bilgi teknolojileri alanları ile kökeni olan dilbilim alanından çok etkilenmektedir. Çalışmalarda; 21. yüzyılda teknolojideki ilerlemeler ile çevirinin kısır bir dilbilim faaliyetinden öte, mütercim/tercümanın yeteneklerinin ve becerilerinin bir yansıması olduğu görülmüştür. Bu konuda; çeviride ve ilgili uygulamalarda yetkinliğin oluşması, dilin sosyokültürel uygulamalar ile şekillendirdiği değer sistemlerini somutlaştıran ve tüm dünyayı ilgilendiren konuların detaylıca anlaşılmasını gerektirir. Kaynak ve hedef dilin doğasının anlaşılması ise etkili dilbilimsel yetkinliklerin oluşmasını sağlayacaktır. Karşılığında, böylesi sosyodilbilimsel, iletişimsel, stratejik, edimbilimsel ve göstergebilimsel yetkinlikler mütercim/tercümana yazılı/sözlü çeviri görevini başta birbirinden bağımsız gibi görünen, ancak doğası gereği birbirinden etkilenen birçok açıdan değerlendirme fırsatı verecektir. Özellikle, konuşmanın (fonetik/ fonoloji) fiziksel özelliklerinin araştırılması tercümanların birçok sesi akıcılık ve stratejik düşünme yönünden algılamalarını sağlar. Yani, mütercim/tercümanlık iletişimsel bir faaliyettir ve iştirak edenlerce daha çok; zanaat aracı görevi gören dilin sosyokültürel uygulamalar ile şekillenen değer sistemleri ile eleştirel ve yaratıcı düşünme süreçleriyle ortaya çıkan zihin yapısının bir yansıması olduğu bilinciyle görülmeli ve anlaşılmalıdır. Bu anlayışın; mütercim/tercümanın nasıl algılandığı konusu ile bu anlayışla çalışıldığındaki başarıyı önemli ölçüde etkileyeceğine inanılmaktadır. Bu çerçeveye göre, bu araştırmada mütercim/tercümanın başarısının arkasındaki bazı kilit özelliklerden söz edilecektir.