Kent Meydanlarının Sembolik Değerinin Mekânsal Biçimlenme ve Toplumsal Hareketler Temelinde İncelenmesi: Ankara Kenti Ulus, Zafer ve Kızılay Meydanı

Abstract

Kent meydanları, tarih boyunca çeşitli siyasi, toplumsal olayların sahnesi olmuş; politik işlev üstlenmiştir. Mekânsal biçimlenmenin temelini oluşturan siyasi ideoloji ve ona karşı gelişen toplumsal muhalefet, kent mekânlarının dönüşümünü zorunlu kılmıştır. Mekân ile toplumsal hareketler arasındaki diyalektik ilişki, meydanların mekânsal ve imgesel yönüyle temsil mekânlara dönüşmesinde belirleyici olmuştur. Tezin araştırma alanı belirlenirken, Atatürk Bulvarı boyunca aynı kent aksı üzerinde tasarlanan, toplumsal hareketlerin en yoğun yaşandığı ve mekânsal biçimlenmenin, değişen siyasi ideolojilere adapte edilerek yeniden üretildiği kent meydanları seçilmiştir: Cumhuriyet Ankara'sının temsiliyetini barındıran ve Ankara kenti özelinde toplumsal hareketlerin en yoğun gerçekleştiği üç meydan; Ulus, Zafer ve Kızılay Meydanı tezin araştırma alanıdır. Tezin amacı, kent meydanlarının sembolik anlamının, mekânsal biçimlenme ve yaşanan toplumsal hareketler temelinde irdelenmesidir. Bu amaca koşut olarak tezin hedefi Ankara kentinde Ulus, Zafer ve Kızılay Meydanlarının mekânsal biçimlenme ve toplumsal hareketler temelinde değişen sembolik anlamının analiz edilmesidir. Tezde, her bir meydan, 1923-1950, 1950-1980, 1980-2000 ve 2000'den günümüze olmak üzere dört alt dönemde irdelenmiştir. Öncelikle, Ulus, Zafer ve Kızılay Meydanlarının mekânsal biçimlenmesi ve toplumsal hareketleri her dönem için incelenmiş; her bir meydanın her dönemdeki sembolik anlamı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ardından her üç meydan birbirleriyle karşılaştırılmıştır. 1923'ten günümüze, Ulus, Zafer ve Kızılay Meydanları kültürel, bürokratik, politik ve sosyal işlevlerini giderek artan bir şekilde yitirmiş, mekânlar parçalanarak toplanma işlevinden koparılmıştır. Her dönem özelinde meydanlar, mekânsal, işlevsel ve imgesel olarak yeniden ve yeniden üretilmiştir. Toplumsal hareketler, Ulus Meydanı'nda, 1923-1950'li yıllar arasında; Zafer Meydanı'nda, 1960'lı yıllar ile 1970'li yıllar arasında; Kızılay Meydanı'nda, 1970'lerin ortası ile 1990'ların sonu arasında yoğunlaşmıştır. Meydanların kent belleğindeki yerinin yanısıra toplumsal bellekteki yerleri de aşınsa da, Ulus Meydanı, Cumhuriyet ve Başkent Ankara'nın sembolik anlamını korumaya, Kızılay Meydanı gücünü yitirmekle birlikte toplumsal hareketlerin belleği olmaya devam etmektedir.

Throughout history, city squares have been the scene of various political and social events and have assumed political functions. The political ideology that forms the basis of spatial formation and the social opposition to it have necessitated the transformation of urban spaces. The dialectical relationship between space and social movements has been decisive in the transformation of squares into spaces of representation with their spatial and imaginary aspects. After Ankara was declared the capital, it underwent a rapid urbanization process in the light of the nation state ideology, and urban spaces were constructed with this approach. While determining the sample area of the thesis, the city squares designed on the same urban axis along Atatürk Boulevard, where social movements were experienced most intensely and where spatial formation was reproduced by adapting to changing political ideologies, were selected. The research area of the thesis is Ulus, Zafer and Kızılay Squares, which are the three squares that represent the representation of Republican Ankara and where the most intense social movements took place in the city of Ankara. The aim of the thesis, to analyze the changing symbolic meaning of Ulus, Zafer and Kızılay Square on the basis of spatial formation and social movements. To this end, the thesis aims to read the symbolic meaning of urban squares on the basis of spatial formation and social movements reproduced by political ideologies. In the study, the Republican Era divided into four sub-sections: 1923-1950, 1950-1980, 1980-2000 and after-2000. Breakpoints in political economy decisions and urban policies were taken into account in the subdivisions. The research was conducted in two phases. For each period, the spatial formation and social movements of Ulus, Zafer and Kızılay Squares are presented; the symbolic meaning of the squares are compared within each period and the three squares are compared with each other on a period basis in the light of the evaluations determined as a result. In the spatial analysis of the squares, planning and construction data, visuals, and digital aerial photographs of the periods obtained by the General Directorate of Mapping of the Ministry of National Defense of the Republic of Turkey were used. From 1923 to the present day, Ulus, Zafer and Kızılay Squares have increasingly lost their cultural, bureaucratic, political and social functions, and the spaces have been fragmented and detached from their gathering function. In each period, squares have been reproduced and reproduced spatially, functionally and imaginatively. Spatial transformation and social movements took place simultaneously. The intensity of the protests was observed in Ulus Square between 1923-1950; in Zafer Square between 1960-1980; and in Kızılay Square between 1970- 1990. In addition to their place in urban memory, the place of squares in social memory has also been eroded. Although the squares have suffered spatial damage today, they still continue to be representational spaces of Republican Ankara.