Bağımsızlık sonrası Azerbaycan-İran ilişkilerinde işbirliği ve çatışma alanları (1991–2013)

Abstract

Bu araştırmanın kapsamı, 1991'de SSCB'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Azerbaycan'ın ortak bir geçmişe sahip olduğu İran ile ilişkilerinin tarihi arka planı, Azerbaycan ve İran dış politikalarının genel çerçevesi, Azerbaycan ve İran dış politikalarında siyasal iktidarların ikili ilişkilere etkisi, Azerbaycan-İran ilişkilerindeki işbirliği ve çatışma alanlarıdır. Çalışma, bağımsızlık sonrası Azerbaycan-İran ilişkilerini belirleyen temel faktörü tespit etmek ve bu bağlamda iki ülke arasındaki işbirliği ve çatışma alanlarını sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Bağımsızlık sonrası Azerbaycan-İran ilişkileri ülkemizde yeteri kadar araştırılmamış ve bu alandaki çalışmalar sosyal bilimler dergileri ile kitap bölümü olarak yayınlanan akademik makalelerle sınırlı kalmıştır. Bu konuda yapılan çalışmalar, iki ülke arasındaki ilişkileri yalnızca tarihsel süreç içerisinde incelemiştir. Bu çalışma, Azerbaycan-İran ilişkilerinin tarihsel gelişim sürecinin yanı sıra ikili ilişkileri 'işbirliği ve çatışma' yaklaşımıyla yeniden sınıflandırılacak olması nedeniyle bu alana katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Çalışmada, İran ve Azerbaycan resmi kurumlarının yayınladığı bilgi, belge ve raporlar gibi birincil kaynaklar incelenmiş, yazılı ve görsel kaynaklardan literatür taraması yapılmış ve konuyla ilgili daha önce yayınlanmış çalışmalardan yararlanılmıştır. Sonuç olarak Azerbaycan ve İran arasında karşılıklı ticari ilişkiler ve ikili siyasi anlaşmalar olmak üzere toplam iki adet işbirliği alanı tespit edilmiştir. Buna karşın iki ülke ilişkilerinde Güney Azerbaycan, farklı siyasi denklemlerde yer alma, Hazar'ın statüsü ve enformasyon savaşları olmak üzere toplam dört adet çatışma alanı tespit edilmiştir. Bu doğrultuda Azerbaycan-İran ilişkilerinde çatışma alanlarının iş birliği alanlarından fazla olduğu bu nedenle de iki ülke ilişkilerinin bağımsızlığın ilan edildiği 1991'den çalışma kapsamındaki 2013'e kadar kontrollü gerilim stratejisiyle yürütüldüğü görülmüştür. Anahtar Kelimeler : Azerbaycan, İran, İşbirliği, Çatışma, Kontrollü Gerilim,This research concerns Azerbaijan which gained its independence following USSR's dissolution in 1991 and its joint historical background with Iran, the framework of their foreign policies,the effect of the ruling power on the bilateral relations of Azerbaijan and Iran's foreign policies and the cooperation and conflict areas in Azerbaijan-Iran relations. This study aims to determine the main factor that designates the relations between post-indepence Azerbaijan and Iran, and classify the cooperation and conflict areas between these two countries in this context. Post-indepence Azerbaijan and Iran relations are not well studied in our country and the studies in these areas are limited to social science journals and academic papers published as book chapters. The studies conducted in this subject only deals with historical development process of Azerbaijan-Iran relations. This study aims to contribute this particular area because of the fact that it will re-classify their bilateral relations with the 'cooperation and conflict' approach as well as their historical development process. In this study, the first-hand sources such as information, documents and reports published by Iranian and Azerbaijani government agencies are examined, literature rewiew is made by scanning written and visual sources, and previous studies is used as a refence point. In conclusion, two main cooperation areas are determined as commercial affairs and bilateral political agreements. However four different conflict areas are identified; Southern Azerbaijan, being in different political polars, the status of Caspian and information wars. Within this direction, it can be seen that conflict areas in Azarbaijan-Iran relations are much more than the cooperation areas; thus, these countries' relations are being carried out with strategy of controlled tension since the independence of Azerbaijan in 1991 until 2013 which covers my research process. Key Words : Azerbaijan, Iran, Cooperation, Conflict, Controlled Tension.