Armonize mal tanımı ve kodlama sistemi için doğal dil işleme kullanarak ontoloji oluşturulması

Abstract

Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) gümrük idarelerinin etkinliğini ve verimliliğini artırmayı hedef edinmiş hükümetler arası bir kuruluştur. DGÖ dış ticaret için ortak bir kod sistemi sağlamaktadır. Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi (Armonize Sistem-AS) diye adlandırılan bu sistem, 5000 farklı kod numarası içeren uluslararası bir ticari sınıflandırma sistemidir. Sistem uzman ya da uzman olmayan gümrük memurları ve ticaret yapmak isteyen insanlar tarafından kullanılmaktadır. Mevcut sistemin temel sorunu; AS kodu tespiti işlemlerinin ancak konu uzmanları tarafından yapılabilmesi ve uzamn olmayan kişilerce yapılamamasıdır. Ontolojiler semantik yapıyı gösteren güçlü araçlardır. Büyük ölçekli ontolojilerin yapılandırılması zor ve zaman alıcıdır. Doğal Dil İşleme (DDİ) kullanımı ontolojileri oluşturmak için etkili bir yoldur. Bu çalışmada, ana amaç AS kodları için Türkçe doğal dil işleme yapılarak ontoloji oluşturmaktır. Oluşturulan ontolojinin AS kodlarının tespit edilmesinde üç hayati fayda sağlaması beklenmektedir. Oluşturulan ontolojide AS kodları ürünlerin tariflerinden yola çıkarak tanımlanmış, böylece uzman olmayan kişilerin Türkçe kullanarak AS kodlarını tespit etmeleri sağlanmıştır. İkinci olarak, sistemi bir ontoloji üzerine kurmak ontolojilerin doğal yapıları sayesinde, ürünler ve aralarındaki ilişkilerin tanımlanmasıyla sistemin esneklik ve düşük maliyet ile çalışmasını sağlamaktadır. Son olarak, literatürde, Türk gümrüklerinde kullanılan böyle bir arama sistemi bulunmamaktadır. Bu tez, ontoloji oluşturma ve Türkçe dil işleme kullanarak aramada yeni bir bakış açısı sağlarken, oldukça kullanışlı yeni bir metod ve esnek bir arama sistemi yaklaşımı sunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Ontoloji, Doğal Dil İşleme, Protégé, Armonize Mal Tanımı ve Kodlama SistemWorld Custom Organization (WCO) is an interdependent intergovernmental organization whose mission is to improve the effectiveness and efficiency of customs administrations. WCO provides a shared code system for foreign trade namely, Harmonized Commodity Description and Coding System (HS) which is an international trade classification system including 5000 different code numbers. This system is used by custom's officers and traders who may or may not be expert users. The main problem of the existing system is that HS Code determination process can only be done by experts and not by non-specialists. Ontologies are strong tools for representing the semantic structure. However, constructing large scale ontologies is hard and time consuming. Using Natural Language Processing (NLP) is an efficient way to construct ontologies. In this study, the main goal is to develop an ontology for HS codes using Turkish natural language processing. The constructed ontology is expected to provide three vital benefits for users in determining the correct HS code. Since the constructed ontology defines the HS code with respect to the definition of the products, any user will be able to identify any products' HS code using Turkish language. Second, using an ontology behind the system provides flexibility and cost efficiency where all the products and their relations are processed and recognized by the ontologys' natural framework. Third, in the literature there have not been any studies that have developed such a search system for Turkish customs. This thesis provides new perspective for ontology construction and searching using Turkish NLP that is a promising novel method and a flexible approach for any querying systems. Keywords: Ontology, Natural Language Processing, Protégé, Harmonized Commodity Description System.