Sivas Divriği Ulu Cami ve darüşşifasının iç mekan-cephe ilişkisi bağlamında kabartma tasarımlarının değerlendirilmesi

Abstract

İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinden beri yeme-içme, barınma, saklanma gibi ihtiyaçlarından kaynaklanan mekan oluşturma çabası iç mimarinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. İlk çağlardan günümüze ihtiyaçlar değişmiş ve zamanla iç mimari ve mimariye yansımıştır. Bu değişen ihtiyaçlardan olan inançlar, estetik kaygılar ve doğayı taklit etme çabası birçok medeniyet, devlet ve milletlerin günümüze sanat eseri niteliğinde mimari yapılar bırakmasını sağlamıştır. Bu devletlerden biri Anadolu Selçukluları'dır. Anadolu Selçukluları Türk sanatı ve mimarlık tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bulundukları bölgenin yapı tipi ve malzemesine göre, tasarım ve bezeme bakımından günümüze gelebilen mimari yapılar ve eserler ortaya koymuşlardır. Malzeme ve ustalık bakımından önemli mimari uygulamalara imza atan Anadolu Selçukluları Orta Asya'dan getirdikleri geleneksel bilgileri Anadolu'da var olan doku ile harmanlayarak bir sentez oluşturmuşlardır. Bu sentezin en güzel örneklerinden biri Sivas Divriği Ulucami ve Darüşşifası'dır. Gerek iç mekan gerekse dış cephede kullanılan bezeme programı ve kabartma tasarımları ile sanat tarihi ve mimari alanında yerini almıştır. Sadece estetik bağlamda değil, simgesel bağlamda da önemli aktarımlar içeren Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası'nda kullanılan kabartma tasarımları ve izleyiciye aktardığı anlamlar tezin ana konusunu oluşturmuştur. İç mimari ve mimaride kullandıkları motifler ve yapıların kurulum planları bir evren ve kozmos kurgusunun yansıması olarak görülmektedir. Tez kapsamında iç mekanda, cephelerde ve taç kapılarda kullanılan bezeme programları ve kabartma tasarımları iç mimari ve plastik açıdan değerlendirilirken verilen mesajların simgesel anlamları bağlamında içerik analizi yapılmıştır. Sonuç olarak Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Anadolu Selçuklularının İslamiyet öncesi ve sonrası mimari ve sanat pratiklerine hem yerel hem dış etkilerden beslenerek hem şamanizimin hem tasavvufun anlam zenginliğini yansıttıkları, dünya mimari ve sanat tarihine bıraktığı önemli bir eserdir. Anahtar Sözcükler: İç Mimari, Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Anadolu Selçukluları, Kabartma Tasarımları, BezemeSince the first periods of human history, the effort to create space arising from needs such as food, shelter, and hiding has led to the emergence of interior architecture. The needs have changed from the first ages to the present and have been reflected in interior architecture and architecture over time. Beliefs, aesthetic concerns and the effort to imitate nature,which are among these changing needs, have enabled many civilizations, states and nations to leave architectural structures that are works of art. One of these states is the Anatolian Seljuks. Anatolian Seljuks have an important place in the history of Turkish art and architecture. According to the building type and material of the region they are in, they have produced architectural structures and works that can survive in terms of design and decoration. Anatolian Seljuks, who carried out important architectural practices in terms of materials and mastery, created a synthesis by blending the traditional knowledge they brought from Central Asia with the existing texture in Anatolia. One of the best examples of this synthesis is Sivas Divriği Ulu Mosque and Hospital. It has taken its place in the field of art history and architecture with its decoration program and relief designs used both indoors and outdoors. The relief designs used in Sivas Divriği Great Mosque and Hospital, which contains important transfers not only in aesthetics but also in symbolic context, and the meanings conveyed to the audience constituted the main subject of the thesis. The motifs they use in interior architecture and architecture and the installation plans of the structures are seen as a reflection of a universe and cosmos fiction. Within the scope of the thesis, while the decoration programs and relief designs used in interiors, facades and crown doors were evaluated in terms of interior architecture and plastic, content analysis was made in the context of the symbolic meanings of the messages given. As a result, Divriği Ulu Mosque and Hospital is a work that Anatolian Seljuks left to the world architecture and art history, reflecting the richness of meaning of both shamanism and mysticism by feeding on both local and external influences to the pre-Islamic and post-Islamic architectural and artistic practices. Keywords: Interior Architecture, Divriği Great Mosque and Hospital, Anatolian Seljuks, Relief Design,Embellishment