ÇEVİRMENLİK EĞİTİMİNDE DİLBİLİMİN ROLÜ VE ÖNEMİ

Abstract

Çeviri eğitimi dilbilim kurallarının ve uygulamalarının ayrıntılı edinimini gerektirmektedir. Son elli yılda dil alanında yapılan çalışmalar göz önünde bulundurulduğunda, mütercim tercümanlık bölümlerinde dilbilim öğretiminin çeviribilim çalışmalarında ne denli gerekli ve önemli olduğunu ortaya konmuştur. Özellikle son yıllarda dilin yapısal özelliklerinden ziyade işlevsel yönlerinin ele alınması dilbilim kuram ve uygulamalarının çeviri eğitiminde vazgeçilmez bir yere sahip olmasını sağlamıştır. İlk olarak Nida (1964) ve Catford (1965) dilbilim uygulamalarını çeviri alanında kullanmışlar ancak çeviri esnasında kaynak dilden hedef dile anlam aktarımının hangi esaslara göre yapılması gerektiğini açıklayamamışlardır. Bassnett (1980), Gentzer (1993) ve Munday (2001) de aynı şekilde, metinlerin işlevsel açıdan incelenmesi ve çeviride işlevsel dilbilim yöntemlerin kullanılması üzerinde durmuşlardır. Bu çalışmalar dilin farklı iletişimsel bağlamlarda nasıl kullanıldığını, dilin sosyal, kültürel, bilişsel ve ideolojik yapılarının çeviri sürecine nasıl etki ettiğini ortaya tam olarak koyamamakla birlikte dil çalışmalarının yönünün bilgisayarlı dilbilim, psikodilbilim, sosyodilbilim, söylem çözümlemesi, vb. yeni alanlara çevrilmesine yardımcı olmuştur. Çeviri çalışmaları da dilbilimdeki bu yeni bakış açılarından fazlasıyla payını almıştır. Melen (1988) ve Kurz (1988) yazılı ve sözlü çeviride ‘tam anlamayı’ sağlamanın çeviriyi temelden başarılı kılacağını, çevirmenin hedef dildeki sosyal ve kültürel yapılanma hakkında dilbilimsel donanımdan yoksun olduğundan kaynak dildeki metni anlayamadığı ve dolayısiyle istenen çeviriyi gerçekleştiremediğini ortaya koymuştur. Melen ve Kurz aslında dilin işlevsel boyutunun çeviribilime yansıtılmasının ve metin incelemelerinin ancak ve ancak hedef dilin sosyo-kültürel yapısının tam anlaşılmasıyla daha anlamlı olabileceğini söyler. Benzer bir deyişle Hatim (2001) çeviriyi ‘çok odalı bir eve’ benzetmiş ve farklı yönlerinin olduğunu ve bu yönlerin çalışılması gerektiğini savunmuştur. Dijk (1997) Söylem çözümlemesi çalışmalarının, dilin yapısal, işlevsel, sosyal, kültürel, ideolojik ve bilişsel boyutlarını tam manasıyla kapsadığından bir çeviride teorik ve pratik ideal çeviri ortamını oluşturduğunu belirtmiş ve önemine değinmiştir. Tanbi (2011) yaptığı bilimsel çalışmada dilbilim kavram ve uygulamalarının mütercim tercümanlık bölümlerinde anabilim dalı derslerine olan katkısını istatistiksel yöntemlerle ispatlamış ve bu önemli bağlantıyı sayısal bağlamda ortaya koymuştur.