Irak-iran İlişkileri: 1980-2018

Abstract

Bu tez çalışması, 1980 yılından günümüze Irak ve İran devletleri arasındaki siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkiler noktasında ortaya çıkan krizleri anlamlandırmayı hedeflemektedir. Bu bağlamda her iki devletin rejimleri, etnik, dini ve mezhepsel yapıları göz önünde bulundurularak analiz yapılmıştır. Irak'ın yaklaşık bin kilometre kara sınırına sahip olduğu İran devletiyle ilişkileri geçmişten günümüze dönemsel olarak farklılık göstermiş, kimi zaman ortak çıkar ekseninde hareket edilmiş, kimi zaman ise çıkarların çatışması çerçevesinde hem bölgesel hem de küresel düzeyde problemlere neden olmuştur. Dünya'nın en büyük petrol ve maden rezervlerine sahip olan bu devletler, tarih boyunca bir çok medeniyete ev sahipliği yapmanın yanı sıra, uluslararası aktörlerinde dönem dönem çatışma sahası olmuş ve uluslararası hegemonyalarını kanıtlama yolunda söz konusu bölgede güç mücadelesine girerek arkalarında bıraktıkları kan ve gözyaşlarıyla bu ülkeleri ve bölgeyi istikrarsızlığa sürüklemişlerdir. 1980 yılından günümüze İran ve Irak devletleri arasında süregelen ilişkiler literatürde genel olarak körfez savaşlarına, bölgesel ve uluslararası aktörlerin tutumlarına veya iki devlet arasında çıkan bu savaşa yaklaşımlarına odaklanmaktadır. Bu minvalde; tez çalışmasında, 1980 yılı ve sonraki dönemin seçilmesinin temel nedeni, hem tarihsel açıdan uluslararası güç mücadelesinin en yüksek seviyede yaşandığı yıllar olmasından hem de takip eden süreci etkilemesinden kaynaklanmaktadır. Nitekim söz konusu dönemde Ortadoğu bölgesinin kaderini derinden etkileyen olayların; hem iki ülke arasında, hem bölgesel anlamda hem de küresel anlamda yaşanmış olması bu düşünceyi; bir retorik ötesinde kanıtlar mahiyettedir. Buradan hareketle uluslararası akademi literatürüne mütevazı bir katkı yapmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda tez çalışmasının ilk bölümünde; tarihsel perspektiften Irak ve İran devletlerinin ilişkileri yaşadıkları temel problemler çerçevesinde analiz yapılacak, ikinci bölümünde; söz konusu dönemin iki önemli aktörü olan Nuri el-Maliki ve Tarık el-Haşimi'nin Irak'ın İran'a yönelik dış politika davranışlarındaki etkileri ortaya ii koyulacak; üçüncü bölümünde ise 1980 yılından günümüze Irak ve İran devletleri arasında yaşanan beş temel sorun ele alınarak ilişkiler analiz edilecektir. Nihayetinde sonuç bölümünde ise 1980 yılından günümüze Irak-İran ilişkileri söz konusu bölümlerde yapılan analizler çerçevesinde anlamlandırılacaktır. Anahtar Kelimeler: Irak, İran, Körfez Savaşı, Nuri El Maliki, Tarık El Haşimi

This thesis study intends to interpret the crises between Iraq and Iran states in terms of political, economical, social and cultural relations from 1980 to present. In this context, it makes an analysis by taking regimes, ethnic, religious and sectarian textures of two states into consideration. Iraq's relation, sharing approximately thousand kilometers, with Iran state differs periodically from past to present. It has sometimes carried out friendly relations within the scope of mutual interests; on the other hand, it has sometimes led to both regional and global problems within the frame of conflicting interests. These states, having the largest oil and mine reserves of all the world, have both hosted plenty of ancient civilizations and have become an area of conflict for international actors at times. This has caused blood and tear and led the region into instability as the international actors try to prove their international hegemonies over the region. The ongoing relations between Iraq and Iran state focus generally on the Gulf Wars, the attitudes of the regional and international actors or the war behaviours between two states in literature from 1980 to present. In this manner, the leading motive behind the preference of 1980 and the later period in the thesis takes its source from both being the violent years of the international power struggle and affecting the following process. Thus, the events deeply affecting the destiny of the Middle East region in this process prove that the history between two states is beyond the rhetoric both regionally and globally. Therefore, it is aimed to make a humble contribution into international academic literature. In this context, it has been performed an analysis within the frame of fundamental problems between Iraq and Iran states relations from the point of historical view in the first chapter. While the second chapter focuses on two important actors Nouri al- Maliki and Tariq al-Hashimi's Iraq foreign policies effects towards Iran through abovementioned process, the third chapter analyzes five basic problems between Iraq and Iran states from 1980 to present. Finally, the last chapter interprets the relations between Iraq and Iran states through the previous chapters. iv Keywords : Iraq, Iran, Gulf War, Nouri al-Maliki, Tariq al-Hashimi