Çevreyi Koruyucu Çok Taraflı Uluslararası Sözleşmelerin Özgünlüğü Ülkemizde de Dikkate Alınmalıdır

Abstract

Özgünlük-Ortak Soruna Ortak Çözüm: Uluslararası-bölgesel-ulusal gelişmeler çevre koruma alanındaki özgünlüğü açıkça göstermiştir. Bu özgünlük kimi hallerde ve belli ölçüde insan hakları konusunu diğer alanlardan farklı ve özel kılan durumla örtüşmekte, bazı durumlarda ise bunun da ötesine geçmektedir. Özgünlük, temelde birbirine bağlı iki gerçekten kaynaklanır: Çevre sorunlarının evrensel niteliği nedeniyle olumsuz sonuçlardan hiçbir kişi ya da devletin kaçamayacağı ve bu sorunlarda, dereceleri farklı olmakla birlikte, herkesin payı olması. Bu gerçekler sorunun çözümü için ulusal, bölgesel ve evrensel adımların birlikte atılmasını zorunlu kılmıştır. Bunun somut anlamı, bütün devletler ve toplumlar için ortak bir ilgi ve menfaat alanı oluşturan bu konuda herkese yükümlülükler getirilmesinin ve herkesin bunlara uymasının kaçınılmazlığıdır. Ortak bir soruna getirilecek ortak çözümler yine herkesin menfaatine olacaktır. Çevreyi korumayı amaçlayan çok taraflı sözleşmeler (kısaca ÇS) de Birleşmiş Milletler düzeyinde veya bölgesel düzeylerde hazırlanmak suretiyle önemli sayıda ülkeyi ortak sorumluluğa kattığından bu özgünlüğü yansıtmaktadır. Uluslararası hukukta erga omnes (herkese yönelik) diye adlandırılan böyle durumlarda devletlerin yükümlülükleri de bir ya da birkaç devlete değil, uluslararası topluluğa yöneliktir. Bu şekilde erga omnes sayılan bazı konular zaman içinde ıus cogens (buyruk kural) haline de gelmiş olup, uluslararası hukukun baskın normu olmaları nedeniyle, bunlara aykırı andlaşma hükümleri geçersiz sayılmaktadır. Bu iki kavramın örtüştüğü insan haklarının tipik örnekleri kölelik, ırk ayırımcılığı, işkence, korsanlık ve soykırım yasağıdır. İşte aynı yönde evrensel bir gelişim çevrenin korunmasında da mevcuttur. Kaldı ki yaşanacak bir çevre kalmaması durumunda başta yaşam ve sağlık hakkı olmak üzere insan haklarının varlığından bahsedilemeyeceği gerçeği çevreyi korumanın önemini, bu gerçeği yansıtan somut durumlarda, insan haklarının önüne geçirmektedir.